Spuścizna literacka o. Tomasza od Jezusa OCD

« Gdy jego obowiązki pozostawiały mu choćby wolną chwilę, o. Tomasz od Jezusa oddawał się kontemplacji i lekturze. Uczył się boskiej mądrości w modlitwie i dzielił się nią następnie z bliźnimi w bardzo uczonych księgach»[1]. Taką informację podaje nam jego przyjaciel i współbrat. I rzeczywiście produkcja literacka o. Tomasza może zadziwiać zważywszy na ilość czasu, jaką posiadał i obowiązki, które pełnił.  Korpus dzieł o. Tomasza, napisanych w języku hiszpańskim i łacińskim, wprowadza w zawrót głowy, zarówno za sprawą ilości woluminów, jak i różnorodności omawianych kwestii.

            W 1632 r. papież Urban VIII prosi o listę dzieł o. Tomasz i nakłada na kapitułę generalną Kongregacji włoskiej obowiązek zebrania i  wydania drukiem wszystkich dzieł czcigodnego ojca. Zadanie to zostanie powierzone o. Pawłowi od Wszystkich Świętych, prowincjałowi niemieckiemu. Opera Omnia zostały opublikowane w 1684 r. w Kolonii w dwóch tomach, choć zakładano wydać trzy tomy. Trzeci tom nigdy nie ujrzał światła dziennego, czego przyczyn nie znamy. Oba tomy zawierają po sześć dzieł, podczas gdy pozostałe traktaty miały zostać zawarte w tomie trzecim. Fakt ten może tłumaczyć wielość dzieł o. Tomasza pozostawionych w manuskryptach, które wciąż czekają na wydawcę.

            W 1949 roku o. José de Jesus Crucificado przygotował wykaz dzieł wydanych i niewydanych przechowywanych w różnych archiwach.

            W tym samym roku o. Simeón de la Sagrada Familia odkrył w Bibliotece Narodowej w Madrycie manuskrypt nr 6.533, który zawiera traktat Primera parte del camino espiritual de oración y contemplación,  przypisywany dotąd o. Józefowi od Ducha Świętego[2]. Wspomniany ojciec udowodnił, że traktat ten jest jednym z najstarszych i najbardziej znaczących zabytków karmelitańsko-terezjańskiej szkoły duchowości, oraz że jest fundamentalnym dziełem o. Tomasza. Czcigodny karmelita napisał je w latach swojego pobytu w  Las Batuecas. Miało być ono uzupełnione przez Segunda parte, która jest nieznana, i w ten sposób utworzyć summę doktryny ascetyczno-mistycznej pod tytułem Camino espiri­tual de oración y contemplación. Tekst ten prezentuje « systematyzację całej doktryny duchowej o ukierunkowaniu bardzo praktycznym. Od tego dzieła zależą lub do niego się odnoszą, z różnych powodów i pod różnymi aspektami, wszystkie pisma duchowe o. Tomasza, tak te opublikowane przez niego,  jak przez innych, jak również te nieopublikowane»[3].

Korpus dzieł o. Tomasza można podzielić na trzy grupy : pierwsza zawiera dzieła opublikowane; druga dzieła nieopublikowane; trzecia zaś dzieła napisane we współpracy z innymi autorami.

I.                    Dzieła opublikowane

Dzieł wydane można podzielić na : dzieła historyczno-prawnicze dotyczące Zakonu Karmelitańskiego; dzieła ascetyczno mistyczne; dzieła misjologiczne.

Dzieła historyczno-prawnicze

1.      Libro de la antigüedad, y sanctos de la orden de nuestra Senora del Carmen: y de los especiales privilegios de su cofradia, Salamanca, en casa de Andrés Renaut, 1599, in 8°.

2.      Commentarla in regulam primitivam Fratrum Beatae Mariae Virginis de monte Carmeli quae in nova discalceatorum reformatione servatur. Ubi etiam plures aliorum ordinum regulae obiter explanantur, potissimum vero Basilii, Augustini, Benedicti et Francisci, et aliae quae in margine notantur. Authore P.F. Thoma a Jesu Biacensi Provinciali eiusdem Ordinis in Provincia Sancti Eliae Prophetae, Salmanticae, apud Joannem Ferdinanduml599, in 8°. Nel I volume del­l'Opera Omnia è pubblicato con questo titolo: Expositio in Regulam ordinis carmelitarum ab Alberto Patriarcha Hierosolymitano traditam pp. 403-577.

3.      Commentaria in cap. «Non dicatis» XII. Q. I, C. «Mona­chi», etc. Cum ad monasterium; de statu monachorum. In quibus de natura voti paupertatis, de proprietate abdicanda, de licentia superiorum praerequisita, de vita communi, ac denique de paupertate in communi, tam ex antiquorum patrum, quam ex aliorum doctorum sententia agitur, Antverpiae, apud Gerardum Wolsschatium 1617, in folio (Opera Omnia, I, 579-679).

4.      De regularium visitatione liber. In quo clare ac breviter ea omnia, quae in visitandis regularibus, tam quoad theoriam, quam quoad praxim observanda sunt ex communi Theologorum doctrina diligenter excerpta traduntur. Auctore Rev. P. Fr. Thoma a Jesu Hispano Biacensi carmelitarum excalceatorum definitori generali, Romae Ex Typographia Franci­sci Corbelletti, 1625, in 8° (Opera Omnia, I, 680-748).

5.      Epistola de regimine praelatorum, (Opera Omnia, I, pp. 749- 751).

6.      Quaestio: utrum rex vel princeps aliquis catholicus possit permittere libertatem conscientiae in suo regno? Opera Om­nia, I, pp. 751-753.

Dzieła ascetyczno - mistyczne

1.                  Summa y compendio de los grados de oración, por donde sube un alma a la perfeción de la contemplación, sacado de todos los libros,y escritos que compuso la B. Madre Teresa de Jesus, fundadora de la reformacion de carmelitas descalços. Colegido por el Padre Thomas de Iesus, religioso de la misma Orden. Iuntamente con otro Tratado breve de la oración mental y de sus partes. Compuesto por el mismo Autor. En Roma, por Iacomo Mascardo, 1610, in 8°. Pełen tytuł dzieła Tratado breve, opublikowanego razem z Suma jest następujący: Tratado de oracion mental, de sus par­tes y estados: que conunmente llaman de principiantes aprovechados y perfetos. Donde brevemente se declara que cosa sea oracion mental,quales sus partes y grados, y los exercicios proprios y acomoda dos para los que tratan de oracion, según el estado y aprovechamiento de cada uno.

2.      Practica de la viva fe, de que el justo vive y se sustenta, Bruxelas 1613, in 8° (Opera Omnia, II, pod tytułem: Praxis vivae fidei, qua iustus vivit, in duos libro s divisa: ex hispanico in latinum idioma, per alium ejusdem ordinis alumnum, translata, pp. 1-45).

3.      Reglas para examinar y discernir el interior aprovechamiento de un alma, Bruxelas 1620.

4.      De contemplatione divina libri sex. Auctore R.P.E Thoma a Jesu Carmelitarum Excalceatorum in Belgio et Germania Provinciali, Antverpiae, ex officina Plantiniana, 1620, in 8°. Esemplare segnato N-III-28, 29 presso l'Archivo de PP Carmelitas Descalzos (Las Batuecas) (Opera Omnia, II, pp. 80-195).

5.                  Relatio fide digna de sanctitate vitae ac miraculis Joannis Rusbrochii, Antverpiae, ex officina Plantiniana, 1623. Fu pubblicata da padre Anastasio di San Paolo in Jan Van Ruusbroec, Leven Wercken, Mechelen 1931.

6.                  Divinae orationis sive a Deo infusae methodus, natura et gra­dua. Libri quatuor: quibus mirabilis Dei in promovendis ad veram pacatam divinamque ac fruitivam unionem animabus, methodus ac via ostenditur: ac praeterea quamplurima divinarum internarumque affectionum ac mysticae theologiae arcana, clariori ac pleniori stylo, ad mentem scripturarum et SS. Patrum, explicantur. Auctore R.P.F. Thoma a Jesu, carmelitarum excalceatorum per Belgium et Germaniam ex-provinciali, Antverpiae, ex officina Plantiniana, 1623, in 8° (Opera Omnia, II, pp. 197-365).

7.      Orationis mentalis via brevis et plana. Auctore R.P.F. Thoma a Jesu, carmelitarum discalceatorum per Belgium et Germa­niam ex-provinciali, Bruxellae, ex officina Huberti Antho- nij, 1623, in 24° (Opera Omnia, II, pp. 45-61).

8.    Instruccion espiritual para los que professan la vida eremiti­ca. Por el muy reverendo Padre Fray Thomas de Jesus, Difinidor de los Carmelitas Descalços, de la Congregacion de Ita­lia, En Madrid, por los herederos de la viuda de Pedro de Madrigal, que sea en gloria. Ano 1629. Egzemplarz z sygnaturą N-III-30 w Archivo de PP Carmelitas Descalzos (Las Batuecas).

9.    Scala Salutis, Coloniae 1650.

10.   Traité de la contemplation divine. Particulièrement de celle, qui avec la faveur du ciel se peut acquérir par notre travail. Composé par le R.P. Thomas de Jésus définiteur général de l'ordre des Carmes Déchaussés. Et nouvellement mis en lumière par les soins du R.P. Maurice de Saint Matthieu, religieux du même ordre, A Liège 1675.

11.   Commentaria in quaestiones 171, 172, 173, 174, 175, secundae Secundae Divi Thomae Aquinatis; ubi de raptu, extasi, et prophetia, hoc est, de visionibus, locutionibus, ac revelationibus divinis disseritur (Opera Omnia, II, pp. 367-453).

12.  Trattato della presenza di Dio, composto dal M.R.P. Tommaso di Giesù già Provinciale, e Definitor Generale dei Carmelitani Scalzi. Tradotto dalla lingua Spagnuola nell'Italiana dal P.F.Gio. Chrisostomo di S. Paolo Carmelitano Scalzo della Provincia Romana, In Roma, Nella Stampa del Varese 1685. Nowe wydanie zostało opublikowane w Rzymie w 1743.

13.  De contemplatione acquisita (Opus ineditum) et Via brevis et plana orationis mentalis, Edidit et annotavit P. Eugenius a Sto. Joseph Ejusdem Ordinis, Tipografia S. Lega Eucari­stica, Milano 1922.

 Dzieła misjologiczne

1.                  Stimulus Missionum sive de propaganda a religiosis per uni­versum orbem fide. Ubi de dignitate et utilitate hujus functionis: et quod animarum cura, post ecclesiae praelatos, praecipue ad religiosos ordines pertineat. Adjuncta brevi collectione privilegiorum et gratiarum, quae a summis pontificibus concessae sunt religiosis inter haereticos et infideles in pro­pagatone fidei laborantibus, Romae, apud Jacobum Mascardum 1610, in 12°.

2.                  De Procuranda salute omnium gentium, schismaticorum, haereticorum, judaeorum, sarracenorum, caeterorumque infidelium libri XII. Quibus impiissimarum sectarum, maxime orientalium ritus ad historiae fidem narrantur. Errores ad veritatis lucem confutantur. Accedit prò laborantibus inter infideles bre­vis casuum resolutio, gratiarum ac privilegiorum compendium, et pro conversis catechismus. Cum indicibus rerum et materiarum copiosissimis. Antverpiae, sumptibus viduae et haeredum Petri Belleri, 1613, in 8° (Opera Omnia, I, 1-371).

3.                  De variis erroribus spiritualium tam hujus quam pristini aevi et de vera theologia mistica, opublikowane przez J. Orcibal w: La rencontre du Carmel Thérésien avec les mystiques du Nord, Paris 1959, s. 174-177.

4.                  Censura in libellum vulgo Theologia Germanica, sive libellus aureus nuncupatum, in qua haereses, latentesque errores om­nium oculis expositi refelluntur, opublikowane przez J. Orcibal, w: La rencontre du Carmel Thérésien avec les mystiques du Nord, Paris 1959, s. 178-224.

II.                 Dzieła nieopublikowane

Do tej grupy należą manskrypty przypisane o. Tomaszowi, które się znajdują w Archiwum Generalnym Zakonu Karmelitów Bosych w Rzymie (AGOCD) i w Bibliotece Narodowej w Madrycie (BNM).

1.     Apologia en defensa de la verdad y pureza de la doctrina de los libros de la bienaventurada madre Teresa de Jesus. Por un hijo y siervo suyo (AGOCD Plut 387, c).

2.      Rethorica spiritualis in concionibus habenda (AGOCD Plut 331, i).

3.      Fundaciones de la fundación del Convento de Bruxellas, Pa­ris, Lovayna, Colonia esenta por el pe. fr. Thomas de Jhs que mandado por la obediencia y aiudado de la grada del Sr. fue fundador de ellos, y por mandado de sus superiores escribio las diebas fundaciones (AGOCD Plut. 334, b).

4.      Repertorium PN. Thomae a Jesu in ordine ad libros de con­templatione et oratione (AGOCD Plut 334, a).

5.      De virtutibus, libris et vita S. Matris Teresiae (AGOCD Plut. 385, e).

6.      Suma de las cosas que estan probadas en los procesos de la canonización de S. Teresa (AGOCD Plut. 387, a).

7.      Scholios sobre los libros de nra. s. Madre (AGOCD Plut. 387, d).

8.      Examen de espiritus (AGOCD Plut. 333, d).

9.       De los tres estados de perfección en común (AGOCD Plut. 333, d).

10.      Beatus Joannes Ruusbrochius (AGOCD Plut. 333, e).

11.      Primera parte del Camino espiritual de oración y contemplación (BNM ms. 6533).

12.      Vida de la V. Catalina Cardona (BNM ms. 3537, f. 326-337).

13.      Cautelas y tratado de oración y contemplación (BNM ms. 12398, f. 32-172).

14.      Censuras del libro «De la Antigüedad y Santos del Carme­lo» (Archivo histórico nacional de Madrid, Inquisición - Censuras, n. 787).

15.      Tratado de la mistica Teologia (BNM ms. 12658, f. 11-26).

16.      Tratado de la presencia de Dios (BNM ms. 12658, f. 168-173).

17.      Manuscrypt zawirający różne dzieła ojca Tomasza znajdujący się w  Segovii, w Archivo PP.  Carmelitas Descalzos, sygnatura F-I-27. Ms. miscelaneo cum varias obras de Tomás de Jesus sin números y paginas, 15, 5 x 11,5 cm. Contenido segun el orden sucesivo:

a.  Tratado de oracion: Siguere un modo breve de tener ora­cion (10 capitulos).

b.      Del modo de caminar por la Mistica Theologia y exercicio de las virtudes o la union con Dios (sin paginas, 25 fol.).

c.       Siguenze algunos Apuntamientos para inteligencia de la Mistica Theologia y Union y transformacion en Dios (14 fol., sin paginas).

d. Libro de los grados de oracion por donde sube un alma a la perfecion de la contemplacion; sacada de todos los libros que la Santa Madre Theresa de Jesus compuso ( 15 capitu­los, sin paginas).

e.       Comienza un tratado e instruccion de cosas spirituales, pertenecientes a los que comienzan a caminar en el camino de la virtud y de algunos avisos que impiden (fol. 166-180).

f.       Del vicio de la soberbia, y como se ha de [ impugnar y rectificar/justificar] con la humilidad de corazón gue es conocimiento y desprecio de simismo (fol. 182-187).

g.      Del amor de Dios (fol. 74-80v).

h.      El modo que han de guardar los que se retiran a la soledad por algun breve tiempo a hacer exercicio espiritual (sin paginas).

i.        Reglas para examinar y discernir el interior aprovecha miento de un alma (sin paginas).

III.               Dzieła napisane we współpracy

1.           Ordinario y Ceremonial de los Religiosos primitivos Descalços de la Orden de la gloriosissima Virgen Maria del Monte Carmelo [Escudo de la Orden] conforme al rezado del Bre­viario y Missal Romano, y costumbres antiguas de la dicha Orden. Impresso en Madrid, en casa de la viuda de Alonso Gomez. Ano 1590.

2.      Rozdział VIII  drugiej części Constituciones OCD Kongregacji Hiszpańskiej, Madrid 1604, który nosi tytuł: De eremi constitutionibus.

---

[1] Cytat za : Etienne de Sainte Marie OCD, Le fondateur de nos saints déserts, Spiritualité carmélitaine, n. 4, Bruxelles 1939, pp. 9-24.

[2] Simeón de la Sagrada Familia OCD, La obra fundamental del P. Tomás de Jesus, inédita y desconocida, ECarm 4 (1950), 3, pp. 431-518

[3] Simeón de la Sagrada Familia OCD., Panorama storico-bibliografico degli Autori Spirituali Teresiani, Roma 1972, pp. 31-35.